Nederland Vertaalt

Intro

Wat: Nederland Vertaalt

Waar: Muziekgebouw aan ’t IJ

Wanneer: 19 maart 2016

Nederland Vertaalt

De aanloop

Ik deed eind 2015, begin 2016 aan de vertaalwedstrijd van het Prins Bernhard Cultuurfonds, ‘Nederland Vertaalt’. Ik maakte drie vertalingen, maar werd helaas in geen van de categorieën genomineerd. Weten jullie nog? Deze gedichten, deze vertalingen. En ach, dat helaas is ook maar relatief. Want ik heb een week of 7 met veel plezier en heel intensief aan de vertalingen gewerkt en was er zelf trots op en tevreden over. Bovendien was het de allereerste keer dat ik met zo’n evenement meedeed, ik tastte (en tast) in het duister wat een (vak)jury van niet de minsten het liefst wil zien.

Mijn deelname leverde me in elk geval een kaart op voor de manifestatie waar wat prijsuitreikingen plaatsvinden, bij voorbeeld de Martinus Nijhoff-prijs aan Babet Mossel. Voor mij het belangrijkste: ik heb een plek geloot in een van de vertaalworkshops, ik had mijn voorkeur uitgesproken voor de workshop Nederlands-Engels en daar mocht ik heen. Vooraf een beetje in de verwachting dat ik ook informatie zou kunnen verzamelen over waarom mijn vertaling van ‘Tot Besluit’ van Menno Wigman niet goed genoeg was.

Nederland Vertaalt

Het is en blijft een verademing dat ik zonder hulpmiddelen als krukken en ook niet afhankelijk van vervoer door anderen op pad kan naar Amsterdam. Dat mocht ik voor het eerst op 25 februari 2016 meemaken bij de Herdenking van de Februaristaking 1941. En dus nog steeds! Best een forse tippel, maar te doen. Heerlijk!

Opening

Ik zat in de zaal naast een lid van de jury van de vertaling Duits-Nederlands. Daar heb ik een fijn gesprek mee gehad, onder andere over ‘Stern und Unstern’ van Robert Gernhardt. Ze vond in elk geval mijn titel ‘Ster en Pechster’ goed gevonden. We praatten een tijdje over het oneigenlijke gebruik dat Gernhardt van het woord ‘Unstern’ maakt, en dat het naar het Nederlands eigenlijk onvertaalbaar is. Ze vertelt me verder dat er 145 inzendingen Duits-Nederlands waren en 270 Engels-Nederlands.

De middag in Muziekgebouw aan ’t IJ werd afgetrapt door een lid van de Raad van Toezicht van het Prins Bernhard Cultuurfonds, Alexander Rinnooij Kan. Die zakelijk (duh) mixt met vuur, als hij praat over het belang van goede vertalingen. Hij geeft het stokje over aan de dagvoorzitter, Paulien Cornelisse. Die heeft een stortvloed van woorden voor het publiek en is op z’n zachtst gezegd onderhoudend. Vaak zo snel dat het me moeite kost om te reproduceren. Twee dingen licht ik eruit. De eerste heeft niets te maken met Nederland Vertaalt, want gaat over een bord richting een station in Japan. De Japanse tekst is naar het Engels vertaalt: ‘Walk yo the station 10 minutes, 7 minutes when you run a little.’ De tweede gaat over het behoud van eigenheid. Paulien Cornelisse vindt dat Nederlanders in het buitenland op z’n minst iets als ‘hè’moet blijven gebruiken, een universeel iets… ‘This leads to the Big Ben, hè?’Het blijkt een bruggetje naar het T-shirt van de voorzitter van de jury van de Scholierenwedstrijd. Op zijn T-shirt stond: ‘I’m an English teacher, innit?’, ‘Innit’ is het Pakistaans-Engelse woord voor ‘hè’. De middelbare scholieren hadden voor Nederland Vertaalt de keuze tussen het vertalen va Engels naar Nederlands, het nummer ‘Videogames’ van Lana del Rey of van het Nederlands naar het Engels, een nummer van Spinvis, ‘Kom terug’.

Spinvis in een dubbelrol, omdat hij deel uitmaakte van de jury. Behalve een trofee was er nog een prijs in natura voor de winnende twee scholieren. Eva van Manen zong, op keyboard begeleid door Spinvis, de Nederlandse vertaling van ‘Videogames’ en Spinvis begeleidde zichzelf op gitaar bij het zingen van de Engelse vertaling van zijn ‘Kom terug’. Hier het origineel van ‘Kom terug’. Geen eenvoudige tekst om naar het Engels te vertalen…

Mooie opmaat, de uitslag van Scholierenwedstrijd bij Nederland Vertaalt. Opmaat voor de workshops. Ik had me ingeschreven voor Nederlands-Engels. De workshop, met ongeveer 25 deelnemers en de drie juryleden, begon met het bespreken van de kernzaken in het gedicht van Menno Wigman. Belangrijkste: ‘Tot Besluit’ heeft herhaling als thema. Op verschillende manieren. Bij voorbeeld door de alliteratie van ‘briefpapieren’, ‘bankafschriften’ en ‘belastingformulieren’. En de assonanties van veel o’s. En ingesloten in het begrip ‘Vinexwijken’, met allemaal dezelfde huizen. En tenslotte in de gelijke eerste en laatste regel. Zo intens heb ik de herhaling in het gedicht niet beleefd, duidelijk iets over het hoofd gezien… Overigens waren er 86 inzendingen, en zijn 4 van de 5 genomineerden native English speakers. De winnares is een professionele vertaler. Dat maakt het voor mij als novice een heel stuk acceptabeler dat mijn vertaling niet werd genomineerd.

Summum Bonum

Het tweede deel van de workshop bij Nederland Vertaalt, ruim een half uur, werd de groep in 10 verdeeld, soms 2, soms 3 workshopdeelnemers. Met als opgave om een deel van het gedicht ‘Summum Bonum’ van Mustafa Stitou te vertalen, zodanig dat aaneengeregen 2 complete vertalingen zouden ontstaan. Het gedicht:

Summum Bonum

Dronken pubers leggen ’s nachts
in een uithoek van het universum
een nagebootst prehistorisch dorpje in de as.
 
Tropische temperaturen. De meubelboulevard,
uitgestorven. Wie naar de kust is gevlucht
noch naar een themapark, legt overdag
 
in zijn achtertuin zijn wapens af
en gaat liggen, languit en onbevreesd.
De kille huistiran in zwembroek ontdooit,
 
slaat de tweeling gade, niet langer geërgerd,
verbijsterd door hun gelijkenis, ontspant
diepzuchtend zijn droomspier, sluit verstrooid
 
zijn ogen. De linkertweeling, de rechtertweeling,
naakt naar insecten in struiken op jacht, verbeten
kreetjes van verbazing, onverstoorbaar.
 
Andere tuinen brengen een soevereine schaterlach,
kleuterpop, hondengeblaf, een radiostem die zegt
‘dat de verdachte heeft gezegd
                          
dat hij zijn vader met een kruisboog een ballpoint
in het oog heeft geschoten’. Goedlachs komt moeder
in bikini uit de keuken, haar zenuwen zonder hulp
 
de baas vandaag, een roerloos dienblad met twee glazen ijsthee
en twee groene limonade op één vlakke hand. Zich verheugend
op de herinneringen alvast, schrikt ze haar wederhelft
 
met de zachtste mondkus wakker – en vader vuilbekt niet
ditmaal maar richt zich glunderend uit zijn ligstoel op,
fluistert ‘moet je eens horen’ in moeders oor,
 
verdwijnt de wijd openstaande vesting in.
 
Laat het lot maar jojoën, wisselvalligheden komen en gaan,
vandaag zijn zij nergens bang voor, de thuisblijvers,
vredestichters, blijmoedige karikaturen – hoor,
 
uit de hobbykamer van de huistiran klinkt
het geluid op van een kabbelend beekje.

Ik mocht een groepje vormen met een van de genomineerde native speakers. Ik zou verwachten dat dat een voordeel zou zijn, maar we hebben met z’n drieën wel behoorlijk wat uitgewisseld over het gedicht, maar in ruim een half uur tot een beetje aardige vertaling komen, dat ging niet gezamenlijk. Dat heeft veel te maken met mijn manier van vertalen: ik kan pas over een vertaling praten op het moment dat ik iets van die vertaling op papier heb,  Dat bleek bij mijn groepslid uit Engeland ongeveer vergelijkbaar te werken. Met een ook al niet geboren Nederlandstalig jurylid van Nederland Vertaalt erbij vertelde ik dat ik op mijn blog mijn vertaalproces had beschreven. Vruchtbare, zeer geïnteresseerde aarde… Uiteindelijk hebben we alle drie het opgegeven deel zelfstandig vertaald en kwamen we aan een synthese niet meer toe… Wij kregen dit deel als opgave:

Goedlachs komt moeder
in bikini uit de keuken, haar zenuwen zonder hulp

de baas vandaag, een roerloos dienblad met twee glazen ijsthee
en twee groene limonade op één vlakke hand. Zich verheugend
op de herinneringen alvast, schrikt ze haar wederhelft

met de zachtste mondkus wakker – en vader vuilbekt niet
ditmaal maar richt zich glunderend uit zijn ligstoel op,

Ik vertaalde als:

Smiling mother steps
outside, clad in bikini, today nerves under control

without help, a motionless tray filed with two ice tea
and two green grenadine on one flat hand. Looking forward
to the memories coming, she startles her husband

waking him with the softest of kisses – and dad doesn’t swear
this time, standing up beaming from his deckchair.

En dan blijkt, research is everything, dat op de site van Poetry International een complete vertaling aanwezig is. Deze:

At night, in a remote corner of the universe,
drunk adolescents reduce a reconstruction
of a prehistoric village to ash.

Soaring temperatures. The furniture emporiums,
deserted. Those who have not fled, neither
to the coast nor a theme park, lay aside

their weapons of a day in their back yards
and lie down, prone yet fearless. The cold
domestic tyrant thaws in his swimming trunks,

observes the twins – no longer annoyed,
astonished by their similarity, sighing, letting
his dream muscle relax, absent-mindedly

closing his eyes. The left twin, the right twin,
hunting insects naked in the shrubs, suppressed
cries of astonishment, all concentration.

Other gardens bring royal roars of laughter,
preschool pop, dogs barking, a radio voice that says
‘the suspect has admitted

shooting a ballpoint pen into his father’s eye
with a crossbow’. With a smile at the ready,
Mum emerges in a bikini, her nerves under control

today unaided, a motionless tray with two glasses of iced tea
and two of green cordial on one flat hand. Already looking
forward to the memories, she startles her hubby

awake with the lightest kiss on his lips – and this time
Dad doesn’t swear but rises beaming from his deck chair,
whispers “you’ve got to hear this” in Mum’s ear,

disappears into the wide-open fortress.

Let fate yo-yo, adversities come and go,
today they’re not afraid of anything, the stay-at-homes,
the peacemakers, the cheerful caricatures – listen,

from the domestic tyrant’s hobby room comes
the sound of a babbling brook.

Niet geheel toevallig leveren de professionele vertalers verreweg de beste prestatie bij het in twee rotten van vijf samenvoegen van de vertaalde delen… En zo eindigt de workshop. Daar waar het programma van Nederland Vertaalt vervolgt met het uitreiken van de Martinus Nijhoff-vertaalprijs aan Babet Mossel, ga ik onderweg terug naar Utrecht. Want ik wil nog met Z18 eten voordat we samen naar ‘Macbeth’ door het Zuidelijk Toneel gaan. In de Stadsschouwburg Utrecht. Met vooraf een inleiding van de regieassistent.

Heks

Lopend langs het IJ zie ik de Pannenkoekenboot een dag te laat langsvaren. Ik word aangesproken door een hardblonde vrouw. Ik schat haar net boven de dertig. Ze spreekt me aan in het Engels, met een Slavisch accent. Ik stop en sta stil. Ze vertelt dat ze uit Oekraïne komt en vraagt me of ik met haar wil trouwen. Ik ben blij dat ik mijn handen in de zakken van mijn leren jack heb en haar kan antwoorden: ‘I guess my wife woudnat like that, so no thank you. I wish you luck’. Ik zet mij weer in beweging, ik heb een trein te halen. Zou wel een grap geweest zijn, ik had een uur later een vrouw en een enorme flight case in huis gehad kunnen hebben… Ik liep verder en dacht onwillekeurig aan een van de heksen van Macbeth.

Het bericht Nederland Vertaalt verscheen eerst op Ruud's Blog.