Intro
Ik ben niet direct dol op biografieën. Soms ineens weer wel. Bijvoorbeeld die over Jean-Paul Sartre van Annie Cohen-Solal. En het biografische boek van Sytze Steenstra over David Byrne. Maar die over Steve Jobs, of de autobiografie van Keith Richards? ik kom daar dus niet doorheen… Nu kan ik weer een biografie, die ik wel fijn vond, aan mijn lijstje toevoegen. Bijzonder verhaal! Menthol…
Biografie? Soms, heel soms… ‘Menthol’ in elk geval wel!
Menthol
Prachtig boek
En dan heb ik het om te beginnen over de vormgeving van het boek van Frank Krake. Wat een genot toen ik het boek uit de enveloppe haalde. Heel fraai! En tot in de puntjes! Lang niet alle boeken krijg je met hun eigen bladwijzer…
Mooi, zo’n bijpassende boekenlegger…
Eigenlijk klopt alles aan ‘Menthol’. Hoe zeg ik dat? ‘Een rijk boek’, ook zonder dat ik een alinea had gelezen. Alles klopt. Het ligt lekker in de hand, goede typografie, veel foto’s en kopieën van documenten. En voor mij ook niet onbelangrijk: het ruikt heerlijk! Het is grappig hoe ik door de vormgeving binnengezogen werd in de wereld van de altijd gesoigneerde Joseph Sylvester, alias ‘Menthol’.
Is het wel een biografie?
In zijn verantwoording meldt Frank Krake dat het eerste deel van zijn boek maar zeer gedeeltelijk is gebaseerd op feiten en dat veel berust op aannames. Dat is in de tijd gezien niet heel vreemd. En het zal ondoenlijk zijn om gegevens over een familie op St. Lucia aan het eind van de negentiende eeuw in detail te pakken te krijgen. Volgens een officieel document van de Stad Antwerpen is Joseph Sylvester in 1901 geboren, maar in het begin van het boek spreekt Krake over ‘de zeventienjarige’ Joseph bij het overlijden van zijn moeder in 1907. Dat laatste is waarschijnlijker, nu Joseph in 1909 van zijn geboorte-eiland St. Lucia zelfstandig emigreert naar de Verenigde Staten. Waarschijnlijker dat hij dat als negentienjarige doet dan als achtjarige…
Ondanks dat er sprake is van verdichting heeft de lezer daar geen last van. Krake beschrijft met vlotte, vaardige pen de geschiedenis van Joseph Sylvester en zijn omzwervingen, eerst op het Amerikaanse continent, later via Antwerpen in Nederland. Zijn handel en wandel, zijn standwerken, zijn boksen, zijn konijnenhandel, de dreiging van en de Tweede Wereldoorlog zelf, zijn internering in Kamp Schoorl… En zijn verliefdheid, huwelijk en verbondenheid met het mooiste meisje van de klas, de mannequin Roosje Borchert.. In die zin is ‘Menthol’ een echte biografie.
Als entrepreneur in hart en nieren, met een ongekende handelsgeest. Altijd onderweg, altijd op de markt in heel veel verschillende plaatsen in Nederland. Op die markten zorgt Menthol dat Nederland aan het tandenpoetsen gaat. Hij importeert hoofdpijnpoeders, mentholpastilles, tandpoeder en tandpasta uit de Verenigde Staten naar Nederland, waar in het begin van de jaren 20 van de vorige eeuw gebitshygiëne geen issue was.
Zeldzame zwarte in Nederland
Als rode draad door ‘Menthol’ loopt het verholen en onverholen racisme, zowel in de Verenigde Staten als in Nederland. In de V.S. is de Klu Klux Klan heropgericht en verliest Joseph Sylvester, ondanks zijn fenomenale verkoopprestaties zijn baan, omdat racistische klanten dreigen bij de houtonderneming weg te lopen als zij met een zwarte zaken moeten doen.
In de jaren twintig van de vorige eeuw waren er enkele Surinamers neergestreken in Amsterdam, maar de Nederlandse bevolking was de facto volledig blank. Buiten de Randstad was Menthol een bezienswaardigheid, voor bijna iedereen de eerste kennismaking met een zwarte. Dat leverde aanvankelijk, niet in het minst vanwege de innemende persoonlijkheid van Joseph Sylvester, voornamelijk nieuwsgierigheid van de bevolking op. Epische proporties neemt die belangstelling aan als Joseph en Roosje in Hengelo trouwen in 1928:
‘Heel Hengelo is uitgelopen voor de meest bijzondere gebeurtenis van het decennium. Het bruidspaar heeft hun huwelijk aangekondigd in landelijke en regionale kranten, maar dat was voor de lokale bevolking eigenlijk overbodig. Zelfs de winkels zijn deze ochtend gesloten.
Duizenden en duizenden mensen op straat. Er gaat iemand trouwen…
Tot in de Willemstraat en de Brinkstraat, ver verwijderd van het stadhuis, proberen mensen een glimp van het spektakel op te vangen. Toeschouwers hangen uit vensters en staan zelfs op daken. Omdat het plaatselijke politiekorps uit slechts twaalf dienders bestaat, is versterking ingeroepen van de marechaussee om de mensenmassa in goede banen te leiden. Een cordon rondom het stadhuis moet garanderen dat de koetsen hun bestemming kunnen bereiken. Het gaat nog bijna mis als de trappelende paarden te dicht bij de toeschouwers komen. Een kleine paniek breekt uit, maar kordaat optreden van agenten voorkomt erger.’
Fijn boek
Ik heb ‘Menthol’ met veel plezier gelezen. Frank Krake is er in geslaagd om een prachtig beeld te schetsen van een zwarte in Nederland, een jaar of 90 geleden. En waarschijnlijk net op tijd, er zijn nu nog mensen op leeftijd, die hun herinneringen aan Joseph Sylvester in hun kindertijd hebben kunnen delen.
Wat het voor mij extra interessant maakt is dat ik tussen 1960 en 1971 in Twente heb gewoond en heel, heel regelmatig in Hengelo was. Op familiebezoek. 3 oudere neven, eentje een jaar jonger dan ik. Het Hengelo van Heemaf en Stork, ik herinner het me vaag. Ook dat grote delen van de stad bestonden uit naoorlogse huizen, daar spraken mijn ouders, Lexington rokend voorin de lichtblauwe Ford 12M, over. Met hun eigen herinneringen aan het bombardement in Rotterdam op 14 mei 1940. Ik voel nog de beklemmende sfeer in de auto. Dat ‘Menthol’ dat oproept is voor mij een grote bonus.
300 bladzijden, ik heb me geen moment verveeld… Als ik dan toch een klein puntje van kritiek moet maken, dan is het het te vaak gebruiken van een en dezelfde foto van Joseph Sylvester in het meer dan voortreffelijk vormgegeven boek. Ik begrijp wel dat Menthol deze foto graag gebruikte in zijn marketing, maar voor mij een beetje teveel van hetzelfde. Een compleet onbelangrijk detail, ik weet het.
Vaak gebruikte foto van Joseph Sylvester…
Behalve een verhaal over de introductie van tandenpoetsen in Nederland, op zich al een bijzondere geschiedenis, is ‘Menthol’ ook een boek over de worsteling van een zwarte in Nederland, en dan ook nog een die trouwt met een vrouw waar veel mannen wel wat mee zouden willen. De worsteling van Joseph en Roosje, eerst gerelativeerd door Joseph, in latere jaren door Roosje. Waar Joseph al in de Verenigde Staten tegen aan was gelopen, overkomt hem in Nederland weer. Keiharde confrontaties met discriminatie en racisme. Dat maakt ‘Menthol’ ook document over de roots van racisme in Nederland. Niet om trots op te zijn.
LEZEN, dus!!!
‘Ik bin swart van boeten, maor mooi van binnen. En you Hengeler bint mooi van boeten, maor pikzwart van binnen’ – Joseph Sylvester
Het bericht Menthol, tandenpoetsen in Nederland verscheen eerst op Ruud's Blog.