Intro
Boekbeïnvloeding? Weer eens mee doen aan 50Boeken (ik weiger ’50Books’ als thema te aanvaarden, totdat de Engelse pendant van dit oer-Hollandse blogverschijnsel een keer het levenslicht zal zien…). De negende week van 2016, hier staat de post van Hendrik-Jan met de vraag van deze week:
Laat jij je beïnvloeden door boeken en welke zijn dat?
Eigenlijk is daar niet veel over te vertellen, het antwoord is ‘ja’ en ‘elk boek dat ik in handen heb’. Ik ga toch wat proberen… Boekbeïnvloeding
Boekbeïnvloeding
Open deur
Je hoeft geen groot denker te zijn, geen groot filosoof, psycholoog of socioloog, om de vraag volmondig met ‘ja’ te beantwoorden. Als je het leven tot de essentie terugbrengt is elke waarneming van invloed op dat leven, onafhankelijk van het zintuig dat de waarneming doet. Ik noem het hier, omdat het bijvoorbeeld een belangrijke reden is waarom ik vrijwel nooit, zeg maar ‘nooit’ een elektronisch boek lees. Voor mijn werk is het eerder andersom, daar lees ik van scherm, vooral ook om te voorkomen dat er bomen gekapt moeten worden voor de bladzijden, die ik print. Dat werkt dus niet bij de proza, de poëzie of de non-fictie, die ik ter ontspanning lees.
De lucht
Dat begint met het ter hand nemen van een boek, zonodig het openslaan op de pagina waar ik gebleven was, of, als ik nog niet in het boek begonnen ben, het openslaan ergens in het midden van het boek om er mijn neus in te steken en de geur van het boek diep op te snuiven. Elk boek heeft een eigen balans in de hand (sommige, zoals fotoboeken, die ik heb, kan ik alleen op tafel lezen…), elk boek een eigen geur.
Heere Heeresma’s ‘Han de Wit gaat in ontwikkelingshulp’, 5e druk uit 1974, ruikt niet fris…
Soms droom ik er over dat ik een boek aan die geur zou kunnen herkennen, maar zo goed ben ik olfactorisch niet, en bovendien verandert de geur van een boek in de loop van de jaren. Zo heb ik boeken uit mijn middelbare schooltijd, die inmiddels in 6 huizen hebben gestaan. Waaronder een jaar of 4 op een uiterst vochtige woonboot. Een deel van mijn boeken is daarbij beschimmeld ten onder gegaan, de geredde hebben de nattigheid in hun geur opgenomen. Andere boeken kennen dat vocht niet, maar heb ik toch al langer dan 30 jaar, en dan is de oorspronkelijke geur van het verse boek er wel af…
Muf ruikend boek dat ik al 40 jaar heb… Vochtig geweest op mijn woonboot…
Nog weer andere boeken heb ik nog maar kort in huis en bezitten nog de nieuwe geur van de drukkerij, al zijn ze al verhuisd naar het Centraal Boekhuis en de boekwinkel.
Het is een ritueel. Ik ruik ALTIJD aan een nieuw boek. Ik doe dat ALTIJD als ik thuis ben, ik wil een boek ruiken, maar ik denk dat ik me erg zou generen als ik mijn neus in de boekwinkel al in boeken zou steken. Stel je voor dat er een druppel uit mijn neus in een boek zou vallen… Bovendien is de geur geen selectiecriterium voor het wel of niet aanschaffen van een boek. Het is wel een onderdeel van mijn leeservaring, dus is sprake van boekbeïnvloeding.
De balans
Nog zo’n ‘uiterlijk’ kenmerk van boeken. De balans van een boek bepaalt mede de plaats waar ik het boek lees, soms kan lezen. Zo zijn er boeken, die ik niet in bed liggend kan lezen, anderen juist weer wel. Op de bank gaat meestal wel, en bij de salontafelboeken zit ik dus meestal aan mijn eetkamertafel. Misschien kan een foto illustreren wat ik bedoel. De beide bundels hieronder liggen en lezen prima in de hand op de bank, maar de grote bundel kan ik niet liggend in bed lezen.
Heerlijke balans in die Duitse bundels. Hier de verzamelde gedichten van Bertolt Brecht (groot rood) en Robert Gernhardt (klein groen)
De handzamere wel… Dat formaat van de kleinere bundel is, als we het over boeken hebben, overigens wel mijn favoriete formaat als het om de balans gaat. Die bundels, vooral uitgegeven door Suhrkamp Verlag en Fischer Verlag, liggen duivels lekker in de hand. Naarmate een boek fijner in de hand ligt, fijner vasthoudt, neemt het leesgenot voor mij toe. Lastige boeken lees ik wel, maar toch net met een beetje minder plezier. Boekbeïnvloeding…
Balans? 3kg en opengeslagen 90x35cm… Daarin bladeren doe ik aan de eetkamertafel…
Het oog (wil ook wat)
Boekbeïnvloeding? Lezen is voor een gedeelte een visuele sport. Op verschillende niveaus met verschillende invalshoeken. Zo zal ik minder snel iets wat ik een lelijk boek vind kopen dan een boek dat er mooi uitziet, daar ben ik eerlijk in. Nou is er wel weer veel dat ik mooi vind, dat scheelt dan weer… Kijk maar naar deze boeken, bijvoorbeeld: Het Smelt (en Er moet iets gebeuren en Schuld), Before They Pass Away, Dochters van Mulan en Arabieren Kijken. Het maakt echt uit of een boek mooi is… Zo vind ik Chateau Fatale er bijvoorbeeld helemaal niet lekker uitzien, het trekt mij als kunstwerk helemaal niet aan… Uiteindelijk is het misschien geen doorslaggevend iets, de uiterlijke schijn van een boek. Maar er is onmiskenbaar sprake van boekbeïnvloeding.
Het geldt ook voor details als bindwijze. Ingenaaid is zoveel aantrekkelijker dan gelijmd… Het belangrijkste is natuurlijk een buitengewoon prettig leesbaar lettertype… Ik heb ooit wel eens, en ik kan me niet meer herinneren welk boek het was, iets terzijde gelegd dat was gedrukt in een voor mij onleesbaar lettertype. Ik kan ook niet in mijn kast te rade, want dergelijke mislukkingen verlaten zo snel mogelijk mijn huis. In 99,9% of meer van de gevallen heb ik geen flauw idee in welk lettertype een boek is gedrukt, en ik moet ook toegeven dat dat me niet of nauwelijks interesseert. Informatie, die ook maar zelden als relevant in bijvoorbeeld het colofon van een boek wordt vermeld. Omdat ik eigenlijk niets van lettertypen weet en ook niet zo de behoefte heb om me er ooit in te verdiepen. Omdat ik prettig wil lezen zonder me druk te maken over de technische dingen die nodig zijn om mij een boek prettig te laten lezen. Hier is het dus waarschijnlijk meer onbewuste boekbeïnvloeding, en moet een uitgever met zijn drukker heel erg de spuigaten uitlopen om mijn lezen te vergallen.
Tegenwoordig is visuele ondersteuning met afbeeldingen in informatievoorziening en communicatie kennelijk erg belangrijk. Voor echte leesboeken vind ik het eerder storend, zie het als negatieve boekbeïnvloeding. Een roman, een gedichten- of een verhalenbundel heb ik liever zonder illustraties. Al zijn daar natuurlijk ook best weer uitzonderingen op. Zoals Anne Vegter, die tekeningen maakte voor haar eigen ‘Eiland Berg Gletsjer’…
De erotische prenten van Anne Vegter storen mij dan weer niet…
Inhoud en het innerlijk oog
Bij een boek, nee eigenlijk bij ALLES, is er ALTIJD sprake van beïnvloeding. ALTIJD. NOOIT NIET. Bewust en onbewust. Een voor mij beter te beantwoorden vraag zou zijn ‘door welke boeken ben je sterk beïnvloed’? Dan zou ik me op zijn minst kunnen baseren op de werken die voor mij bewust belangrijke boekbeïnvloeding zijn (geweest). Zoals het cliché van Robert Pirsig, ‘Zen en de kunst van het motoronderhoud’.
Nu het zo’n algemene vraag is, kan ik eigenlijk alleen maar opsommen… En ik zal niet alfabetisch ALLE titels in mijn bezit gaan dreunen… OK, daar gaan we dan… Willekeurig wat titels… Puur associatief en geholpen door de meters ruggen om me heen:
- ‘Het Bureau’ van J.J. Voskuil, omdat het me onder een vergrootglas leerde hoe mensen in een werksamenleving zich gedragen, zich kunnen gedragen
- ‘Opperlandse taal- en letterkunde’ van H. Brandt Corstius, die mij leerde wat spelen met taal is en welk plezier je daar aan kunt beleven
- ‘Die verlorene Ehre der Katharina Blum’ van H. Böll, dat mij op het spoor zette van veel meer Duitse literatuur, die ik voor mijzelf omschrijf als ‘worstelliteratuur’, de worsteling van het Duitse verleden in de twintigste eeuw
- ‘Der Prozeß’ van F. Kafka, waarvan ik beklemming leerde, die ik later hervond in ‘The Raw Shark Texts’ van S. Hall.
- ‘Animal Farm’ van G. Orwell, omdat sommige beesten nu eenmaal meer gelijk zijn dan andere
- ‘De Wereld van Sofie’ van J. Gaarder, introductie in de filosofie
- ‘Februari’ van Th. de Vries, oneindig veel sterker verhaal over de oorlog dan ‘De Aanslag’ van H. Mulisch
- ‘Wegen der Vrijheid’ van J.P. Sartre, waarin ik een onbegrijpelijke fascinatie en existentiële aantrekkingskracht tot zijn werk vond
- ‘Chaos’ van J. Gleick, precies dat
- ‘Het fregatschip Johanna Maria’ van A. van Schendel, waar ik van leerde dat het bij het lezen niet alleen om modernen ging
- ‘Native Tongue’ en andere hilarische boeken van C. Hiaasen, die oneindig grappig wezenlijke (wereld)problemen aan de orde stelt
- ‘Arbeidsvitaminen’ van Martin Bril en Dirk van Weelden, die mij fantastische beschrijvingen van simpele observaties gaven
- ‘De Essays’ van M. de Montaigne, omdat er zoveel te leren is
- ‘Publieke Werken’ van Th. Rosenboom, vanwege de inkijk in vervlogen tijden met meer detail dan het even waardevolle ‘De eeuw van mijn vader’ van G. Mak
- ‘Hamlet’ (en andere toneelstukken) van W. Shakespeare, dramatisch!
- Van Dale’s Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, omdat ik niet zonder kan
- ‘The Ultimate Hitchhiker’s Guide To The Galaxy’ van D, Adams, omdat het antwoord ’42’ is en ik sinds ik het gelezen heb nooit meer mijn handdoekje vergeet
- ‘De avonden’ van G. Reve, daarom
- ‘Kafka op het strand’, ‘De opwindvogelkronieken’ en het ten onrechte verguisde ‘1Q84’ van H. Murakami, vanwege de magie van het schrijven
- ‘Titaantjes’ van Nescio, omdat ik een jongen was – maar een aardige jongen. Al zeg ik ’t zelf.
- ‘Gestameld Liedboek’ van E. Mortier, voor mijn moeder
- ‘Max Havelaar’ van Multatuli, omwille van herinnering
- ‘Ethica’ van Spinoza, voor het ophalen van mijn Latijn in de tweetalige uitgave
Ik kan de opsomming eindeloos, eindeloos, eindeloos, eindeloos uitbreiden. Ik stop. Ik ben veel boeken vergeten op de lijst te zetten. Heel veel. Eigenlijk alle boeken, die ik ooit gelezen heb. Ze hebben me stuk voor stuk beïnvloed en veranderd. In de lijst hierboven staan bijvoorbeeld geen kinderboeken en geen poëzie, terwijl die nogal belangrijk waren en zijn. In de lijst staat ook geen andere boekbeïnvloeding, bijvoorbeeld de dierbare cadeaus. Sommige met zo’n pijnlijke herinnering dat het moeite kost om er naar te kijken in de boekenkast, laat staan ze te pakken en er in te bladeren en te lezen. Hoezo boekbeïnvloeding?
Slot
Geheugen
Ik sluit af met een laatste aspect, waaraan ik aandacht wil besteden als het om boekbeïnvloeding gaat. En het uiteindelijke bewijs dat elk boek beïnvloedt. Als je leest zoals ik, gebeurt er iets met je. Gebeurt er iets met mij. In de eerste plaats vorm ik mij een beeld bij wat ik lees. Ik ben een beelddenker en als iemand mij een klinkerstraat beschrijft, dan zie ik een roodstenen straat voor me. En ik hoor het rammelende geluid van de klinkers, waar ik over heen fiets op weg naar mijn werk, onder het nieuwe station Utrecht Vaartsche Rijn. Ik ben me er van bewust dat dezelfde woorden uit hetzelfde boek bijeen ander volslagen andere associaties op kan roepen. Maar bij elke tekst, die ik lees wordt mijn referentiekader in beweging gezet en verandert het. Aan het bestaande in mijn hoofd, in mijn geheugen wordt iets toegevoegd. Of ik wil of niet… En behalve letters, woorden, zinnen, paragrafen, hoofdstukken met informatie wordt er ook nog iets anders bijgevoegd: emotie. Soms niet hoor, ik kan soms ook best uren lezen zonder geraakt te worden. Liever niet, ik heb liever dat wat ik lees wel wat bij me teweeg brengt, maar soms is het ‘gewoon’ zo.
Emotie
Uiteindelijk levert lezen haast altijd emotie op… Ook het lezen van een boek. ‘Der Zauberberg’ bevat ongeveer 900 bladzijden en kabbelt en kabbelt en kabbelt voort. Toch raakt het boek me, om te beginnen vanwege de fantastische stijl, de prachtige zinnen, het fraaie Duits van Thomas Mann. En in de tweede plaats vanwege de inhoud, de beklemmende beschrijving van mensen in een sanatorium in Davos, de beschrijving van de prachtige omgeving in de Zwitserse Alpen, de beschrijving van het leven in de eerste zeg twintig jaar van de twintigste eeuw. Het lezen van zo’ boek verandert mij. Subiet en meteen tijdens het lezen, omdat ik lezend in een andere staat verkeer dan bijvoorbeeld stofzuigend. En ook op langere termijn, omdat ik raak aan mijn referentiekaders en daar (lees)ervaringen aan toevoeg. Ik geloof er dus geen barst van als iemand zou beweren dat het antwoord op de 50Boeken-vraag van deze week ‘nee’ is en dezelfde figuur geen boeken zou kunnen noemen, die hem of haar hebben beïnvloed.. Daarvoor is boekbeïnvloeding echt te universeel!
Het bericht 50Boeken – 9 – Boekbeïnvloeding verscheen eerst op Ruud's Blog.